Kur'an'da Tanrı ve İnsan \ Toshihiko Izutsu

İzutsu Kitabın başlığı olan Kuranda tanrı ve insan özelinde Kuranın semantiğine yönelik bir araştırma yapmış.Tanrı ve İnsan arasındaki özel ilişkiyi merkeze alarak birtakım terimlerinde semantiğini kimini yüzeysel kimini de ayrıntılı olarak incelemiş.

Kitabı bölümler halinde inceleyecek olursak ilk bölümde Semantik ve Kuran başlığı altında izleyeceği metodu ve genel hatlarıyla Arap weltanschauung'unu ve Kurani weltanschauung'un[1](dünya görüşü) altyapısını incelemeye,değerlendirmeye alıyor.Özellikle yine bu kısımda değindiği kelimenin temel anlamı ve ilişkisel anlamı bir kelimenin nerede,ne anlama geldiğini hangi mahiyette kullanıldığını ""kitab" örneği üzerinden açıklanıyor.Kitapta kelimelerin semantik yapısı açıklanırken tablolardan bolca faydalanılıyor.

A:En yalın ve basit anlamıyla kitab'ın temel manasını gösteren sıradan bağlamında kitâb kelimesi

B:Aynı kitâb kelimesinin Kurana özgü vahyin semantik alanındaki yeri[2]

İslam'la ilgili şu temel gerçeği unutmamamız gerekmektedir:bizzat Kuranın dini öğretisine göre gerçek inanç ya da iman'a sahip olmanın asli şartlarından biri yahut daha doğrusu,tam da ilk adımı, insanın, etrafında gözlemlediği zahiren hayli sıradan ve alelade olan doğal olguları basit doğal olgular olarak değil, bilakis Allah'ın ona yönelik inayetinin birçok tezahürü, yani Kuran terminolojisinde,Allah'ın ayetleri olarak görmeyi ve bunlar için O'na şükretmeyi öğrenmesinin elzem olduğudur.

Ardından "odak kelime" kavramı devreye giriyor.Odak kelime ile daha geniş kelime hazinesi alanı içerisindeki nispeten bağımsız ve ayrı bir kavramsal sahayı, yani bizim terminolojimizde 'semantik alan'ı işaret eden ve onun sınırlarını çizen bilhassa önemli bir anahtar kelimeyi kastediyorum.Dolayısıyla bir odak kelime Aristocu anlamda bir "arche"dir.

İman etrafında Kümelenen bu anahtar kelimeler ya pozitif(P) yada negatif(N) mahiyettedir.Böylece bir grup önemli kelime,yani anahtar kelimeler,tüm grubu temsil eden ve birleştiren bir kelime etrafında toplanırlar ve bu yolla,nispeten bağımsız alan oluştururlar.Merkezde duran kelime tüm alanın sınırlarını belirliyorsa onun etrafında duran kelimelerde ana kavramın şu veya bu yönüne işaret ederler.[3]

İlk bölümde özetle uygulayacağı metodolojiyi ve Genel Kuranın semantik yapısını tarif ve tahlil etmeye çalışan Izutsu 2. bölümde  Tarihte Kurani Anahtar Terimler bahsine giriş yapıyor.

Bu bölümde Kuranda kullanılan terimlerin cahiliyye toplumunda nasıl bilindiğini nasıl algılandığını Kuranın ne demek istediğini örnekler üzerinden giderek açıklamaya çalışıyor.Özellikle bu bağlamda cahiliyye şiirinden örnekler veriyor.[4]

3. bölüm Kitab'ın ana gövdesini oluşturan Kurani Weltanschauung'un Temel yapısının incelenmesidir. Özellikle bu bölümde Kuranı anlamak için yapısını ortaya koymak için Kuran sonrası çağlarda her biri Kitabı kendi özel konularına göre yorumlamaya çalışan Müslüman düşünürlerce geliştirilip olgunlaştırılan düşüncelerin içinden okumaktan kaçınmak gerektiği vurgulanarak bir giriş yapılıyor.Tanrı ve İnsan zıtlığı üzerine devam eden bölümde aralarında 4 farklı iletişim biçimi olduğu vurgulanır.

1-Ontolojik ilişki:Yaratıcı yaratılan ilişkisi
2-İletişimsel ilişki:Tanrı ve insanın karşılıklı iletişim yolları.Şifahi ve şifahi olmayan olmak üzere 2 ye ayrılır.

Tanrıdan insana şifahi olan VAHY,insandan tanrıya DUA.

Tanrıdan insana şifahi-olmayan işaretlerin(ayetlerin)indirilmesi ile ilgili Tanrısal eylem,insandan tanrıya ise ritüel tapınma(salat)  ve daha genel anlamıyla ibadetler formunu alır.

3-Rab-kul ilişkisi

4-Etik ilişki

Bu bölümde başka bir zıtlık olarak gayb ve şehadet alemine dikkat çekilmiş ve insanın sadece şehadeti bileceği Allahın ise her ikisini de bileceği ayrıntısıyla işlenmiş.Zıtlık olarak devam eden bölüm cennet-cehennem kavramlarına da değinmiş.Yatay form olarak da dünya-ahiret kavramlarına değinilmiş.

Bundan sonraki bölümlerde Allah kavramı açıklanmış ve Tanrı ile insan arasındaki ontolojik,iletişimsel ilişki,dilsel ve dilsel olmayan ilişki ayrıntılı olarak incelenmiş.Özellikle yukarıda belirttiğim şifahi ve şifahi olmayan yollar üzerine genişçe bilgi verilmiş semantik yapısı ve cahiliyye araplarının algılayışı üzerine durulmuş.

8.bölümde Cahiliyye ve İslam genelinde CEHL ve HİLM kelimelerinin etimolojik ve semantik anlamları ayrıntıyla incelenip bu kelimelerin cahiliyyede de farklı anlamlara gelebildiği ama genel olarak hangi anlamlarda kullanıldığı ve Kuran'da ki kullanımın özellikleri ifade edilmeye çalışılmış.

Son bölümde ise Tanrı tasavvurları yine merhamet-gazap zıtlığı çerçevesinde açıklanmaya çalışılmış ve Mutezilenin esaslarından olan Va'd ve Vaid kaidesine kelam tartışmalarına girmeden değinilip kitab,tez sonlandırılmıştır.

GENEL DEĞERLENDİRME

Fazlurrahmanın da dediği gibi "Bu kitabın, Müslüman olmayan ilk ciddi Asyalı ve Japon bir bilim adamının kaleminden çıktığının altını çizmemiz gerekiyor. Bu bakımdan İzutsu'nun çalışmasını memnuniyetle karşılıyoruz ve onun Uzakdoğu'da gelişen İslami ilimler geleneğinin müjdecisi olmasının ümit ediyoruz."

Müslüman olmayan birinin Kuran hakkında yaptığı bu araştırma gerçekten takdire şayan.Tabi bu bağlamda kitabında dikkatli okunması gerektiğini unutmamak gerekiyor.

Izutsu Duha suresi 7. ayette geçen "DALL" sapmış ifadesinden yola çıkarak peygambere pagan ifadesini yakıştırıyor.İslam düşünce tarihinde  bile bu derece keskin ifade kullanılmamışken peygamberimize pagan denmesi bulunduğu yaşadığı asya ve uzakdoğu coğrafyasıdan kaynaklanıyor olsa gerek.

Çevirenin de belirttiği gibi dikkatli ve yazarın da müslüman olmadığının bilincinde olarak okumak gerektiğini düşünüyorum.

Her ne kadar bu gibi problemler olsa da çalışmanın özgün ve özverili biçimde yapılması-yazılması gerekli takdiri almalı.

---

[1] Izutsu Kuranda Tanrı ve İnsan sf.34

[2] Izutsu a.g.e sf 45

[3] Izutsu a.g.e sf 59

[4] Izutsu a.g.e sf 80(Divanul Hamaset adlı eser)